Πρωτ. Νικολάου Χριστοδούλου
Ὁ μεγάλος φιλόσοφος Σωκράτης ἔθεσε ὡς τόν ὕψιστο σκοπό τῆς ζωή μας τό «γνῶθι σαυτόν». Ἡ αὐτογνωσία συνιστοῦσε γι’ αὐτόν τό πιό σπουδαῖο ἐπίτευγμα. Στό εὐαγγέλιο, ἡ αὐτογνωσία ἀκολουθεῖ ὁδό ἀντίστροφη. Προηγεῖται ἡ γνώση τῆς Ἀλήθειας ἡ ὁποία μέ τή σειρά της ὁδηγεῖ στήν αὐτογνωσία: «Γνώσεσθε τήν Ἀλήθεια καί ἡ Ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» (Ἰωάν. 8,32).
Στήν ὀρθόδοξη πνευματικότητα ἡ ἔννοια τοῦ ἑαυτοῦ συμπίπτει μέ τήν μεταπτωτική κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου καί γι’ αὐτό, συνήθως, ταυτίζεται μέ τόν ἐμπαθῆ καί ἐγωιστικό ἑαυτό. Αὐτή εἶναι καί ἡ ἔννοια τοῦ λόγου τοῦ Χριστοῦ «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι» (Μάρκ. 8,34). Αὐτό δηλώνει ὅτι ἄν θέλουμε νά ἀκολουθήσουμε τόν Χριστό πρέπει νά ἀπαρνηθοῦμε τόν κακό ἑαυτό μας, τά πάθη καί τίς ἁμαρτωλές μας ἐπιθυμίες, τόν ἐγωϊσμό καί τήν φιλαυτία μας. Αὐτά προϋποθέτουν ταπεινό φρόνημα καί ὑπακοή στόν Θεό. Σύμφωνα μέ τήν πατερική διδασκαλία, ἀπό τήν ὑπακοή πηγάζουν ὅλες οἱ θεῖες δωρεές καί τά χαρίσματα. «Ὅλα αὐτά πού ἐπιτυγχάνονται μέ τή βία», γράφει ὁ ὅσιος γέροντας Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ, «δέν ἔχουν αἰώνια ἀξία, ἀλλά μόνο ἐκεῖνο πού ἐπιτυγχάνεται μέσω τῆς ἀγάπης καί τῆς ἐλεύθερης συνειδητῆς ὑπακοῆς». Ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος καταφέρνει μέ τήν ὑπακοή στό θεῖο θέλημα νά ἀπαλλαγεῖ ὡς ἕνα βαθμό ἀπό τό ἐγώ του, αὐτός βρίσκεται στήν ἀρχή τῆς ὁδοῦ τῆς τελειότητος. Αὐτό φέρνει στό μυαλό μας τήν ἐρώτηση πού ἔθεσε κάποτε ὁ Ἅγιος Σιλουανός: «Πῶς μιλοῦν οἱ τέλειοι»; Γιά νά ἀπαντήσει ὁ ἴδιος: «Οἱ ἅγιοι, οἱ τέλειοι, δέν μιλοῦν ποτέ ἀπό τόν ἑαυτό τους».
Φαίνεται δύσκολο σήμερα τό ἐγχείρημα τῆς αὐτογνωσίας καί ἀκόμη πιό δύσκολο τό ἐγχείρημα τῆς ἀπάρνησης τοῦ ἑαυτοῦ. Ὁ ἄνθρωπος τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας παραμένει γαντζωμένος στήν ὕλη, αἰχμάλωτος τῆς πλεονεξίας. Μοναδικό του μέλημα ἡ αὐτοπροβολή, ἡ ἐπιβολή του πάνω στούς συνανθρώπους, ἡ κυριαρχία του σέ κάθε ἐπίπεδο δράσης. Ὁ διπλανός του δέν θεωρεῖται συνάνθρωπος καί πολύ περισσότερο δέν θεωρεῖται ἀδελφός. Ὁ ἄνθρωπος ἔθεσε ἄλλες προτεραιότητες στή ζωή του: τό χρῆμα, τή δόξα, τή διασκέδαση. Ὁτιδήποτε ἄλλο δέν θυμίζει τόν ἑαυτό μας καί δέν μᾶς φέρνει ἀντιμέτωπους μαζί του. Γιατί ὅταν βρεθεῖς μόνος σου, ἀναπόφευκτα, πρέπει νά συνδιαλεχθεῖς μέ τόν ἑαυτό σου, νά προβληματιστεῖς ἤ νά μετανοιώσεις γιά τά λάθη σου, νά τά βρεῖς μέ τή συνείδησή σου, νά ἀντιμετωπίσεις τούς φόβους σου. Εἶναι γιά τοῦτο πού ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος διακρίνεται γιά τήν ὑπερβολική ἐξωστρέφειά του. Ἡ ἐξωστρέφεια βολεύει, σέ κάνει νά ξεχνᾶς.
Ἡ Μάρω Βαμβουνάκη τό διατυπώνει ὄμορφα καί λογοτεχνικά: «Μόνο ἀπό τόν ἑαυτό μας κινδυνεύουμε, μόνο ἐκεῖ στό βάθος του βρίσκεται ἡ κόλαση καί ὁ παράδεισός μας, γι’ αὐτό πρός τά ἐκεῖ, πρός τά μέσα ἀξίζει νά ὁδοιποροῦμε. Κάθε δρόμος, κι ὁ πιό μακρινός κι ὁ πιό φιλόδοξος πνευματικά, ἀπό ἐκεῖ περνάει. Ἀπό ἐκεῖ περνάει ἀκόμη καί ἡ ἀπάρνηση τοῦ ἑαυτοῦ ὅταν τήν ἀποφασίσουμε. Γι’ αὐτό θυμώνουμε ὅταν μᾶς ἐμποδίζουν τό μόνο δημιουργικό ταξίδι ζωῆς: νά βροῦμε τόν ἑαυτό μας».
Ὁ γέροντας Σωφρόνιος, ὅμως, ὅπως ὅλοι οἱ ἅγιοι, τό θέτει ἀπόλυτα ρεαλιστικά: Εἶχε κάποτε ἕναν διάλογο καί μία συζήτηση μέ τόν Θεό στό Ἅγιο Ὄρος. Προσευχήθηκε, καί ἔλεγε: «Κύριε! Πῶς μπορῶ νά ἐκπληρώσω τίς ἐντολές Σου; Ἀφοῦ εἶμαι ἄνθρωπος. Πῶς θά μέ κρίνεις: Εἶσαι Θεός, Παντοκράτωρ, Παντοδύναμος, Παντογνώστης. Ἔχεις τήν πληρότητα τῆς ὕπαρξης, εἶσαι πηγή ζωῆς, πηγή δημιουργίας. Καί ποιός εἶμαι ἐγώ; Εἶμαι μικρό ἀνθρωπάκι. Ἄν δέν τρώω θά πεθάνω, ἄν μέ χτυπήσουν θά πεθάνω, ἄν ἀρρωστήσω θά πεθάνω. Πάντα μέ ἀκολουθεῖ ὁ φόβος τοῦ θανάτου».
Ἡ συναίσθηση τῆς πτωχείας μας εἶναι τό διαβατήριο γιά τό μόνο δημιουργικό ταξίδι τῆς ζωῆς!
